آشنایی با شب یلدا و مراسم و خوراکی‌های این شب ایرانی

ایرانیان بلندترین شب سال را شب چله یا یلدا نامیده‌اند. شبی که پاییز به پایان می‌رسد و فردایش زمستان است. از قدیم‌الایام در ایران این شب طولانی را جشن می‌گرفتند. این فرهنگ ریشه در تمدن کهن پارسی دارد و هرساله این شب، بهانه‌ای برای مهمانی‌رفتن و دورهم‌جمع‌شدن خانواده‌ها است. در این شب طولانی و سرد، همه خانواده به دیدار بزرگ‌ترها می‌روند و این شب را با آن‌ها سپری می‌کنند.

مهمانی‌رفتن، خوردن آجیل مخصوص یلدا، هندوانه و انار، پذیرایی با یک غذای محلی مخصوص، خواندن فال حافظ و گوش‌سپردن به داستان‌های مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها از رسوم شب یلدا است. آجیل شب یلدا اهمیت ویژه‌ای در این مراسم دارد و بخش مهمی از پذیرایی است. در ادامه به معرفی این شب بزرگ و خوراکی‌های شب چله می‌پردازیم، پس با ما همراه باشید.

آشنایی با شب یلدا

شبی که آخرین روز آذرماه به پایان می‌رسد و فردایش اولین روز د‌ی ماه آغاز می‌شود را «یلدا» می‌گویند. در گذشته، برداشت محصولات کشاورزی در آخرین روزهای فصل پاییز به پایان می‌رسید. کشاورزان به مناسب این فراغت از کار، آخرین شب پاییز را جشن می‌گرفتند و به استقبال فصل زمستان می‌رفتند. این رسم به ایرانیان باستان برمی‌گردد و تاریخ دیرینه‌ای دارد. از همان گذشته دور، ایرانیان در مهمان‌نوازی زبانزد بودند و شب یلدا نماد این سنت پسندیده است. دورهم‌جمع‌شدن و جشن‌گرفتن، سنتی است که در بین همه اقوام ایرانی وجود دارد و این رسم سینه‌به‌سینه به نسل امروز رسیده است.

در نهم آذرماه 1401، «شب چله» به‌عنوان «قدیمی‌ترین جشن ایرانی»، در لیست میراث جهانی ثبت شد. اهمیت این شب به‌خاطر طولانی‌بودن آن است و هیچ شبی در سال این چنین طولانی نیست. واژه «چله» برگرفته از «چهل» است. به این معنی که تا چهل روز اول زمستان هوا بسیار سرد می‌‎شود. این چهل روز را «چله بزرگ» هم می‌گویند. در کنار چله بزرگ، به ۲۰ روز بعد از آن، که به اعتقاد خیلی‌ها باز هم هوا سرد است، «چله کوچک» می‌گویند.

آداب‌ورسوم شب یلدا

فرهنگ باستانی شب یلدا، آداب‌ورسوم متنوعی دارد. از دیدوبازدید با بزرگ‌ترها گرفته تا خوراکی‌های مخصوص این شب همگی نشان از سنت خوب ایرانیان در میزبانی و میهمانی است. جشن شب یلدا مانند جشن نوروز در میان ایرانیان، بسیار باشگاه و بزرگ برگزار می‌شود و رسوم خاص خود را دارد. در ادامه به معرفی کامل رسوم شب یلدا و جایگاه آن در فرهنگ ایرانی می‌پردازیم.

دیدار با بزرگ‌ترها

بزرگان خانواده و فامیل در فرهنگ ایرانی جایگاه بالایی دارند. در شب یلدا اعضای خانواده به دیدن پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها می‌روند. معمولا سفره شب چله در خانه این بزرگان پهن می‌شود و بقیه خانواده در خانه آنها شب‌نشینی می‌کنند.

شاهنامه‌خوانی

خواندن «شاهنامه فردوسی» از نویسنده بزرگ ایران «ابوالقاسم فردوسی»، در شب چله جایگاه ویژه‌ای دارد. بزرگترها در این شب برای کوچک‌ترها شاهنامه‌خوانی می‌کنند. گاها هم به جای شاهنامه‌خوانی، خاطرات گذشته یا داستان‌های اساطیری دیگر تعریف می‌کنند. در گذشته که تلویزیون و اینترنت وجود نداشت، بزرگان خانواده یا یکی از اعضا برای کوچک‌ترها شاهنامه را با صدای بلند می‌خواند و معنی می‌کرد که به این کار «نقالی» می‌گفتند.

پذیرایی

پذیرایی شب یلدا شامل غذا، آجیل و میوه است. معمولا برای شب چله غذای مخصوص طبخ می‌شود. این غذای شب یلدا در شهرهای مختلف، متفاوت است. معمولا خیلی از نقاط ایران برای این شب، سبزی پلو با ماهی می‌پزند اما بعضی دیگر به سراغ غذاهای سنتی و محلی خود می‌روند. آجیل شب یلدا بسیار متفاوت است. این آجیل به‌خاطر این شب بزرگ با حساسیت خاصی انتخاب می‌شود. از انواع آن می‌توان به آجیل چهارمغز و هفت‌قلم اشاره کرد. از مشهورترین میوه‌های شب یلدا باید هندوانه و انار را نام برد.

انار و هندوانه از میوه‌های مهم فصل پاییز هستند که به‌عنوان نماد پایان پاییز، در سفره شب یلدا برای پذیرایی قرار می‌گیرند. از دیگر مواردی که در پذیرایی شب یلدا حتما وجود دارد، شیرینی است. البته چه بهتر که شیرینی سنتی و دست‌پخت صاحب‌خانه باشد.

فال حافظ

دیوان حافظ در شب چله بسیار کاربرد دارد. از آن‌جاکه ما ایرانیان به فال‌گرفتن بسیار علاقه داریم، در شب یلدا همه مشتاق‌اند تا بزرگ فامیل فال آن‌ها را با دیوان حافظ بگیرد. یکی از بزرگان فامیل که با تعبیر فال آشنایی دارد می‌تواند بقیه را دور خود جمع و با خواندن فال آن‌ها را سرگرم کند.

مراسم‌های شب یلدا یا همان شب چله

دیدوبازدید از بزرگترهای فامیل یکی از مراسم‌های شب یلدا است. همچنین چله‌نشینی در این شب بسیار اهمیت دارد. چله‌نشینی به معنی شب‌نشینی طولانی است. بزرگ‌ترها در شب چله برای کوچک‌ترها از گذشته‌های دور خاطره نقل می‌کنند یا داستان‌های اساطیری می‌گویند که گاها این چله‌نشینی تا اذان صبح طول می‌کشد.

بردن بغچه برای عروس هم یکی دیگر از مراسم‌های خوب شب یلدا است. در شب چله، داماد به‌همراه فامیل برای نامزد خود، هدایایی تدارک می‌بیند و به خانه پدر عروس می‌روند. این بغچه هدایا شامل لباس، کفش و یک سری وسایل است که برای عروس از قبل تهیه می‌شود.

آجیل شب یلدا شامل چیست؟

آجیل شب یلدا بخش مهم پذیرایی در این شب است. همه اعضای فامیل معمولا در خانه بزرگ‌ترین عضو یا پدر تازه‌عروس جمع می‌شوند و شب‌نشینی می‌کنند. آنان در شب‌نشینی با شام مخصوص شب یلدا، آجیل و میوه پذیرایی می‌شوند. آجیل‌های متنوعی در این شب پیشنهاد می‌شود که همه آن‌ها دارای مواد مغذی برای بدن هستند.

این آجیل‌ها از میوه‌های خشک گرفته تا خشکبار و مغذی‌جات، یک پذیرایی کامل را در شب چله فراهم می‌کنند. ترکیب اصلی آجیل شب یلدا معمولا شامل پسته، فندق، گردو، کشمش، بادام، انجیر و توت خشک است. در ادامه به معرفی انواع آجیل شب یلدا می‌پردازیم.

آجیل چهارمغز

یکی از بهترین آجیل‌ها در شب یلدا، آجیل چهارمغز است. این آجیل شامل فندق، پسته، مغز بادام درختی و بادام هندی است. طبع آجیل چهارمغز گرم و برای روزهای سرد زمستان بسیار مناسب است.

معرفی خوراکی‌های شب یلدا

پذیرایی و خوراکی‌های شب چله از جذابیت‌های این شب باستانی و تماما‌ایرانی است. شام خوشمزه و مخصوص این شب معمولا از لیست غذاهای سنتی هر منطقه انتخاب می‌شود. بااین‌حال خیلی‌ها در این شب، پلوماهی یا فسنجان طبخ می‌کنند. پذیرایی با ماهی علاوه‌بر ارزش غذایی بالایی که دارد، نماد ارزشمندی میهمان برای میزبان است. برخی هم برای شب چله ۲ یا ۳ نوع غذا می‌پزند.

آجیل شب چله تکمیل‌کننده مهمانی جشن یلدا است. برخی افراد با خرید خشکبار به‌صورت جدا، خودشان ترکیب آجیل شب یلدا را می‌سازند. مثلا از بادام، پسته، گردو و سایر مخلفات آجیل مقداری تهیه و بعد در یک ظرف بزرگ آن‌ها را مخلوط می‌کنند. برخی دیگر نیز مخلفات آجیل را به‌صورت جدا تهیه می‌کنند اما آن‌ها را مخلوط نمی‌کنند، بلکه در ظرف‌های جدا و به‌صورت جداگانه در سفره شب یلدا قرار می‌دهند.

برخی از میزبانان در شب یلدا برای آنکه سفره خود را رنگین‌تر کنند، برای مهمانان‌شان شیرینی می‌پزند. البته شیرینی هم جز پذیرایی‌های سفره شب یلدا است ولی می‌توان آن را از بیرون تهیه کرد. شیرینی دست‌پخت صاحب‌خانه همیشه برای مهمان جذاب است.

از نوشیدنی‌های شب یلدا می‌توان به چای اشاره کرد. چای و در کنار آن خوردن شیرینی و آجیل در هر زمانی از شب چله می‌چسبد. معمولا در فرهنگ ایرانی چای برای خوش‌آمدگویی است. در شب یلدا ابتدا مهمانان با چای و شیرینی پذیرایی می‌شوند. البته پس از شام هم پذیرایی با آجیل و چای برای شب‌نشینی انجام می‌شود.

میوه‌هایی که در شب یلدا برای مهمانان تهیه می‌شود، شامل هندوانه و انار است. البته در برخی نقاط ایران خرمالو نیز در کنار انار و هندوانه از میوه‌های اصلی است. معمولا میوه‌ها را در آخر شب برای پذیرایی تدارک می‌بینند.

سخن پایانی

با فرهنگ زیبای شب یلدا آشنا شدید. این شب برای ایرانیان بسیار اهمیت دارد و سعی می‌کنند آن را به شادی سپری کنند. رفتن به دیدار بزرگ‌ترها، فال حافظ و شاهنامه‌خوانی، پذیرایی از مهمانان با غذاهای عالی، آجیل و میوه از سنت‌های پسندیده این شب است.

برای آنکه بتوانید یک پذیرایی تمام‌عیار در شب چله داشته باشید، نباید میوه و آجیل را فراموش کنید. اگر هنوز نمی‌دانید آجیل شب یلدا را انتخاب کنید، بهتر است از فروشنده بخواهید برای شما ترکیب‌های متنوع هرکدام از آجیل‌ها را نام ببرد، سپس بهترین‌شان را انتخاب کنید.